عناصر تشکیل دهنده باغ ایرانی
فهرست مطالب
عناصر تشکیل دهنده باغ ایرانی
باغ ایرانی (Persian Garden) تا آنجا که امکان دارد ساده و بدون ابهام شکل میگیرد و فضای خالی به میان نمیگذارد.
در ساخت باغ ایرانی به روشنی و وضوح ریاضییات بهکار گرفته شده است. باغ ایرانی به شکل مستطیل محصور شده و دارای محورهای عمود برهم است که دارای حصارکشی است و در سازمان فضایی باغ از هندسه برای سامان دادن به دیگر نظامها مانند نظام آبیاری، نظام منظری، نظام معماری و نظام کاشت استفاده شده است(میرفندرسکی:10:1383).
به بیان شاهچراغی باغ ایرانی نظامی است هدفمند با تلفیق عناصر طبیعی، مصنوع و ابنیه که در یک قالب واحد نمایان شدهاند و نظام معماری باغ را بهوجود آوردهاند. باغ ایرانی دارای نظامهای متعددی است که در این مقاله قصد داریم به چهار رکن اصلی آن بپردازیم و در چند خط آنها را معرفی کنیم.
نظام آب
با ترویج و گسترش اسلام در ایران فرهنگ ایرانیان نیز تحت تاثیر اسلام قرار گرفت و از تعالیم اسلامی بسیار آموخت.
رسوم ایرانیان گذشته در مورد تقدس آب با تعالیم اسلامی که در آن زمان رواج پیدا کرده بود مغایرتی نداشت، از اینرو آب همچنان مقدس باقی ماند(نقیزاده:147:1384).
از سویی دیگر معماران شناخت بیشتری نسبت به قوانین فیزیکی آب، نقش و ارتباط آن با محیط و نقش و ارتباط آن با انسان را دریافتند به همینروی آنرا در سازماندهی فضاهای معماری خویش بهکار گرفتند(شاهچراغی:102:1395).
ایده و کانسپت بهکارگیری جریان آب در باغ ایرانی چهار آب به چهار قسمت از یک مرکز (محل تقاطع دو محور موجود در باغ) میباشد. قناتها و کاریزها عظیمترین مشارکت ایرانیان در سطح جهانی بهعنوان مهمترین و اصلیترین فن آبرسانی برای ساخت باغ در قرنهای متمادی بوده است و در کل ایران رواج داشته است.
این مجموعه بهواسطه قنات به باغ ایرانی هدایت میشده است و نیازهای متعدد و گوناگونی را تامین میکرده است(ساداتی و فرهمندیان:96:1398).
جاری بودن آب در باغ ایرانی عنصری است که به باغ حیات بخشیده است. به گفتهی شاکری شاید کمآبی و اقلیم گرم و خشک در ایران یکی از مهمترین عللی است که ایرانیان را مشتاق به دیدن آب کرده است و از حرکت و تماشای آب در باغ لذت میبرند.
این تمایل باعث آن شد که معماران ایرانی دست به ابتکارات و اختراعات متعددی بزنند تا آب را هرچه بیشتر در باغ نگه دارند. نمادهایی مانند حوضها، فوارهها، آبنماها، جویبارها و آبشارها از این دست هستند(شاکری:132:1382).
عنصر آب در باغ ایرانی
برخلاف تنوع اقلیمی در ایران، هیچ باغی در ایران بدون عنصر آب نمیباشد. در اقلیمهای مناطق شمالی که پرآب است آب دارای بیشترین کمیت نسبت به سایرعناصر است، برخلاف آن در اقلیمهای مناطق گرموخشک این کمبود کمیت که همان وجود آب است به شکلهای متنوع و متعدد همراه با صدا جبران شده است.
حوض، آبنما، استخر، جوی و فواره عناصری هستند که برای استفاده از آب در باغ بهکار گرفته میشود. از سویی دیگر جریان، رکود و پاشش برای نمایش آب استفاده میشود.
جزییاتی مانند آب بر روی سطوح غیرهمسطح مانند تراشههای سینه کبکی هدف و عاملی بوده است برای ایجاد صدای آب در باغ، در شرایطی که وجود آب در آن محدوده دارای ضعف بوده است(منصوری:3:1398).
نظام ساخت یا استقرار ابنیه در باغ
نظام ساخت یا استقرار ابنیه شامل تمامی عناصر ساخته دست بشر است که باغ را سازماندهی میکند و در کنار دیگر نظامهای موجود در باغ به آن انسجام میبخشند. این نظام نیز مانند دیگر نظامهای موجود در باغ با استفاده از هندسه شکل گرفته است و با نظام هندسه منطبق بر باغ تلفیق شده است.
این اجزا شامل: دیوار باغ، عمارت کوشک، عمارت سردر، عمارت بالاخانه (اندرونی) میباشند(ساداتی و فرهمندیان:105:1398).
دیوار باغ
تا آنجاکه تحقیقات نمایان کرده است تمامی باغهای ایرانی با دیواری محصور شدهاند و دیوار چارچوبی است که تمام عناصر موجود در باغ را دربر گرفته است.
این نظریه تا جایی ادامه یافته است که محققین دیوار پیرامونی باغ را بهعنوان یکی از اصلیترین ارکان طراحی باغ میدانند و به آن تاکید کردهاند. درختان کاشته شده در مجاورت دیوار با هندسه دیوار شکل گرفتهاند و بر نقش آن بهعنوان چارچوب میافزایند(مسعودی:104:1382).
باغ ایرانی جایی است که بهواسطه دیوار دورتادور آن دید از بیرون باغ غیرممکن است. باغ ایرانی بهطور کل فضایی است محضور که بهطور قطع خود را از محیط اطراف جدا کرده است(خوانساری و دیگران:19:1383).
دیوار باغ کارکردهای مختلفی داشته است که اولین آنها محافظت در برابر حیوانات وحشی و محصولات باغ و در کنار آنها محافظت ساکنین باغ از حملات دشمن و تسخیر باغ، از سوی دیگر ایجاد آرامش روانی که تنها با ایجاد امنیت برای ساکنین مهیا میشد عواملی بودند که باغ را محصور کردند.
وجود دیوار در سرتاسر باغ ناشی از میل آدمی به داشتن فضای اختصاصی، کیفیات نفسانی و دور از دسترس و دید دیگران بودن دانست(ورجاوند:588:1375).
از سویی دیگر مسعودی معتقد است که دیوارهای باغ دو دنیای متفاوت بیرون و داخل را از هم جدا میکرده است در حالی که در بسیاری از باغهای سرتاسر دنیا که نام باغ ایرانی را بر روی آنها نهادهاند نمی توان این مهم را نسبت داد(مسعودی:100:1382).
ایجاد اقدامات بنایی و ساختمانی در باغ ایرانی مانند دیوارکهای سطحشکن، سطوح مفروش پیادهراهها و پلهها نیز عواملی هستند که از هندسه دیوار پیروی میکنند و بهطور کلی منظر زمین باغ را بهوجود میآورند(میرفندرسکی:7:1380).
عمارت کوشک
معمار ایرانی همواره در تلاش بوده است برای ساخت ساختمانی در باغ که دارای بهترین چشمانداز به باغ باشد. بههمین روی طرح هشت ضلعی که در بسیاری از باغها آن را شاهد هستیم برای ایجاد دید بهتر بهواسطه تعداد اضلاع آن انتخاب شده است(فاطمی:7:1398).
محل قرارگیری کوشک در باغ بسیار به هندسه اصلی باغ وابسته بوده است برای مثال اگر باغی مربع بوده است کوشک در محل تقاطع دو محور اصلی یعنی در وسط باغ ساخته میشده است و گاهی نیر در بالای باغ قرار میگرفت. در جایی دیگر باغ در یکسوم طول محور اصلی باغ قرار میگرفت.
بهطور کلی کوشک در باغ در محور اصلی باغ و در فاصله مرکز تا انتهای باغ قرار دارد(شاهچراغی:82:1395).
کوشکها بهطور کلی در چهار جهت دارای شکلی یکسان بودند. جبهه اصلی در باغ ایرانی جبههای بوده است که از لحاظ نحوه جهتگیری براساس اقلیم، دید ، منظر و موقعیت قررگیری و دیگر علل در بهترین شرایط باشد(سلطانزاده:58:1378).
عمارت سردر
عمارت سردر در مجاورت بیرون باغ و در اصلیترین مسیر منتهی به باغ قرار میگیرد که مهمترین راه دسترسی به باغ را بهوجود میآورد. این عمارت محل سکونت خدمه، نگهبانان و باغباها بوده است.
برای مثال در عمارت عالیقاپو سردر اهمیت بالایی دارد و متناسب با برگزاری مراسم و رژههای مذهبی و تشریفاتی با ایوان در طبقه دوم ترکیب شده است(شاهچراغی:82:1395).
این بنا نشاندهنده ورودی باغ بود و با دیوارهای بلند محصور میشده است. نماسازی و عزمت و شکوه سردر باغ نمایانگر شخصیت صاحب باغ بوده است(حیدرنتاج:1389).
عمارت بالاخانه (اندرونی)
در تعدادی از باغهایی که کوشگ در محور اصلی باغ و در مرکز باغ ساخته میشود عمارت بالاخانه بهصورت کاملا مجزا در انتهای باغ ساخته میشود. این عمارت بهطور کلی دارای حریم مشخصی است و زندگی ساکنین در آن اتفاق میافتد.
نام دیگر این بخش خلوت نام دارد که مثال بارزی برای آن خلوت کریمخانی در باغ فین کاشان است. در بعضی مواقع فضاهای خدماتی و محل سکونت کارکنان و خدمه، اصطبل، حمام و انبارها در جداره دیوار خارجی و در انتهای باغ ساخته میشوند که خدشهای به محیط اصلی باغ وارد نکنند(میرفندرسکی:10:1380).
بهطور کلی فضای باغ باید به روشی طراحی شود که عرصه باغ دارای شکل هندسی باشد و بهواسطه هیچ ساختمانی هندسه آن خدشهدار نشود(ساداتی و فرهمندیان:109:1398).
نظرتون رو در مورد این نوشته اعلام کنید و برامون کامنت بزارید
مطمعناَ نظر شما ما رو ترقیب می کنه برای مقاله های جامع و کاملتر
درباره جیران کریمی صومعه
فارق التحصیل رشته معماری اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد و رشته معماری در مقطع کارشناسی و عضو نظام مهندسی استان البرز
نوشته های بیشتر از جیران کریمی صومعه
دیدگاهتان را بنویسید